بر این اساس است که در روایات وارد شده کسانی که در روز قیامت از عمر خود استفاده نکرده باشند و عمر خود را به تباهی گذرانده باشند دچار حسرت می شوند از این رو، فریاد بر می‌آورند که خداوندا! یک بار دیگر ما را به دنیا برگردان، تا تمام لحظات زندگی را در کسب ایمان، عمل صالح و اخلاق نیکو، صرف کنیم و از الطاف تو، بهره‌مند گردیم. ولی در پاسخ آنان، گفته می‌شود: باید وقتی که در دنیا بودید، از وقت خود استفاده می‌کردید از عمرتان، بهره می‌گرفتید. این گونه سوال و جواب در قرآن کریم، بین خداوند سبحان و اهل عذاب، در چند مورد ذکر شده که عبارتند از سوره سجده آیات ۱۲-۱۴، سوره فاطر آیه ۳۷، سوره ابراهیم آیه ۴۴، سوره مومنون آیات ۱۰۶- ۱۰۸. با توجه به این موضوع یکی از نامهای قیامت یوم الحسره است.

بنابراین انسان زیرک همواره سعی بلیغ دارد که از عمر خود بهره کافی را در راه نجات خویش ببرد.

 امیرالمومنین علی علیه السلام در رابطه با این موضوع به انسان  چنین هشدار می دهند:

«اِنَّ اَوْقاتِکَ اَجْزاءُ عُمْرِکَ، فَلا تُنْفِدْلَکَ وَقْتاً اِلاّ فیما یُنْجیکَ» (شرح غرر الحکم، آمدی، ج۲، ص۶۰۷.)

همانا وقتهای تو، اجزای عمرتوست. پس وقتی را برای خود، سپری مکن، مگر درآنچه، تو را نجات دهد.

اغتنام فرصت در زندگی

فرصتهایی که بر سر راه زندگی بشر پیش می‌آید، ناپایدار و زودگذر است و ممکن است بزرگترین فرصت ثمربخش بر اثر کمترین مسامحه و سهل انگاری از کف برود و برای صاحبش تنها شکست و ندامت باقی بماند. از این رو، اولیای گرامی‌اسلام در برنامه‌های تربیتی خود این نکته را مورد توجه مخصوصی قرار داده و همواره خطر از دست رفتن فرصتها را به پیروان خود خاطر نشان کرده اند. چنان که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله می‌فرماید:

«اِنَّ لِرَبِّکُمْ فی اَیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٍ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها» (محجه البیضاء، ج۵، ص ۱۵.)

همانا در ایام زندگی شما لحظاتی است که در معرض نسیم حیات بخش پروردگارتان قرار می‌گیرید (و فرصتهای مناسبی به دست می‌آورید) بکوشید که خویشتن را در مسیر فیض الهی قرار دهید.

حضرت علی علیه السلام نیز می‌فرماید:

«اَلْفُرْصَه تَمُرُّ مَرَّالسَّحابِ، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْر» (نهج البلاغه، فیض، حکمت ۲۰، ص ۱۰۹۶.)

فرصت مانند ابر (از افق زندگی) می‌گذرد. پس فرصتهای خیر را غنیمت بشمرید (واز آنها استفاده کنید).

در غنیمت داشتن فرصت عمر به نکات زیر باید توجه کافی صورت گیرد:

اول: دنیا، دار کار، کوشش و عمل است و آخرت دار بهره برداری از عمل دنیا. باید کاری کرد که در آخرت دچار حسرت نشد. قرآن کریم می‌فرماید:

«وَأَنذِرْ‌هُمْ یَوْمَ الْحَسْرَ‌هِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ‌ وَهُمْ فِی غَفْلَهٍ وَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ» (مریم، آیه ۳۹.)

آنان (ستمگران) را از روز حسرت که کار به پایان آمده و آنان همچنان در حال غفلت هستند بترسان.

دوم: در قیامت پیش از آنکه انسان قدمی ‌بردارد از عمر، جوانی و مال خود مورد پرسش قرار می‌گیرد. چنان که امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

از جمله مواعظ لقمان به فرزندش این بود که در قیامت وقتی در موقف حساب قرار گرفتی، از چهار چیز تو را می‌پرسند:

«عَنْ شَبابِکَ فیما اَبْلَیْتَهُ وَ عُمْرِکَ فیما اَفْنَیْتَهُ وَمالِکَ مِمَّا اکْتَسَبْتَهُ وَفیما اَنْفَقْتَهُ» (کافی، ج۲، ص۱۳۵.)

(می‌پرسند) جوانیت را چگونه گذراندی؟ عمرت را درچه راه فانی ساختی؟ مالت را از کجا به دست آوردی و در چه راه صرف کردی؟

در میان چهار مورد مزبور، دو مورد اول (نعمت جوانی و نعمت عمر) که موضوع بحث ماست از گرانبهاترین نعمتهای خداوند است؛ دوران جوانی بهترین فرصت برای نیل به پیروزیهای درخشان زندگی است، خدای مهربان در جسم و جان جوانان بطور طبیعی سرمایه هایی را به امانت سپرده که اگر بخوبی مورد استفاده قرار گیرند، می‌توانند موجبات خوشبختی و سعادت جوانان را در دنیا و آخرت فراهم آورند.

سوم: انسان باید از عمر خود در راه کمال انسانی بهره گیرد. این کمال در افزایش علم و معرفت در راه خدا و در اطاعت خدا خلاصه می‌شود. هر چه غیر از این باشد، اتلاف عمر محسوب می‌شود. اگر کار و کسبی دارد، اگر زندگی تشکیل می‌دهد، اگر با دیگران نشست و برخاست دارد و حتی اگر به گشت و گذاری در شهرها و صحراها و کشورها می‌پردازد، همه باید در راستای این کمال باشد. اغتنام فرصت به استفاده از لحظه لحظه زندگی است. چنین نشاطی تعطیلی ندارد و چنین انسانی خستگی نمی‌پذیرد.

عوامل از دست دادن فرصت‌ها

برخی از عواملی که باعث می‌شود، انسان نتواند بخوبی از فرصت‌ها بهره‌برداری کند، عبارت است از:

کسالت و تنبلی: کسالت و تنبلی، نوعی بیماری است که چون خوره، دین و دنیای انسان را نابود می‌سازد. از این رو اسلام آن را نکوهش کرده و پیروان خود را، از دچار شدن به آن برحذر می‌دارد.

امام باقر علیه السلام فرمود:

«اَلْکَسَلُ یَضُرُّ بِالدّینِ وَالدُّنْیا» (تحف العقول، ص ۲۱۹.)

تنبلی، به دین و دنیای انسان، ضرر می‌زند.

در جای دیگر می‌فرماید:

«اِنی لاَبغضُ الرَّجُلَ یَکُونُ کَسْلاناً عَنْ اَمْرِ دُنْیاهُ وَمَنْ کَسَلَ عَنْ اَمْرِ دُنْیاهُ فَهُوَ عَنْ اَمْرِ آخِرَتِهِ اَکْسَلُ» (فروع کافی، ج۵، ص ۸۵.)

من از مردی که در کار دنیایش تنبلی کند، خوشم نمی‌آید، کسی که در امر دنیایش تنبلی کند در امر آخرتش کاهل‌تر خواهد بود.

کار امروز به فردا وانهادن: تاخیر انداختن کارها و کار امروز را به فردا وانهادن از جمله آفتهای از دست دادن فرصتها محسوب می‌شود. در روایات اسلامی، از این موضوع با عنوان ( تسویف) یاد شده است.

امیر مؤمنان علیه السلام در نامه ای به یکی از یارانش می‌نویسد:

«فتدارَکْ ما بقِی مِنْ عُمْرِکَ وَلا تَقُلْ غَداً وَبَعْدَ غَدٍ فَاِنَّما هَلَکَ مَنْ کانَ قَبْلَکَ بِاِقامَتِهِمْ عَلَی الاَْمانِی وَالتَّسْویفِ حَتّی اَتاهُمْ اَمْرُاللّهِ بَغْتَه وَهُمْ غافِلُون» (بحار الانوار، ج۷۳، ص۷۵.)

باقیمانده عمرت را تدارک کن و نگو فردا و پس فردا. همانا پیش از تو، کسانی هلاک شدند که روی آرزوها و تأخیر انداختن کارها ایستادند، تا ناگهان امر خدا فرا رسید درحالی که آنان، غافل بودند.

امام باقر علیه السلام فرمود:

«إِیّاکَ وَالتَّسْویفَ فَاِنَّهُ بَحْرٌ یَغْرَقُ فیهِ الْهَلْکی» (بحار الانوار، ج۷۸، ص ۱۶۴.)

از تأخیر کار بپرهیز؛ زیرا دریایی است که هلاک شدگان، در آن غرق می‌شوند.

بی‌هدفی: اگر هدف انسان در زندگی مشخص باشد در هر لحظه و با سرعت آن هدف را پی می‌گیرد؛ اما آدم بی هدف اینجا و آنجا پرسه می‌زند و وقت خود را می‌گذراند.

بی‌برنامه بودن: بسیاری از فرصتها دراثر نداشتن برنامه درست، از بین می‌رود.

لهو و بیهودگی: روی آوردن انسان به خوشگذرانی های موقت و بی حاصل، فرصت های گرانبها را نابود می‌کند؛ البته معنای آن، نداشتن تفریح نیست، بلکه باید تفریح انسان در راستای هدف والای کمال طلبی باشد.

منبع: متن زندگی